چکیده تفسیر سوره کوثر (1399/01/21)

چکیده تفسیر سوره کوثر (1399/01/21)

در این سوره مبارکه از ذات اقدس الهی به ضمیر «متکلم مع الغیر» که نشانه تفخیم و جلال و شکوه است یاد شد که

إِنَّا

.

فعل هم به عنوان

أَعْطَیْنا

 نه «أعطیتُ»، اینها نشانه آن است که ذات اقدس الهی با بسیار یا همه اسمای حسنای خود ظهور کرده است. کلمه «عطا» بار معنوی و مزیتی بر سایر کلمات ندارد برخلاف برکت، برخلاف نعمت، برخلاف رحمت و مانند آن؛ چون «عطا» گاهی نسبت به مؤمنان است گاهی نسبت به دگراندیشان و کافران.

کُلّاً نُّمِدُّ هؤُلاَءِ وَ هؤُلاَءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّکَ وَ مَا کَانَ عَطَاءُ رَبِّکَ مَحْظُوراً

؛[1] یعنی هم به بدان می‌دهیم هم به خوبان و عطای الهی محدود و محظور نیست.

این کلمه «عطا» درباره آنچه خدای سبحان به غیر مؤمن می‌دهد هم به کار رفته است. فعلی که انسان در کار خیر انجام می‌دهد این عطا و إعطاء است

فَأَمَّا مَنْ أَعْطَی وَ اتَّقَی

 وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنَی

.[2] غرض آن است که فعل خوب از غیر خدا هم صادر بشود اعطاء است و کار خدا مطلقا حَسَن است ولی آنچه را که می‌دهد گاهی به بدان می‌دهد گاهی به خوبان؛ البته امور مالی و مادی.

خود آن عطا و عطیه نشانه فضیلت نیست اما اسناد آن به ذات اقدس الهی با ضمیر «متکلّم مع الغیر» نمی‌تواند بدون عنایت و کرامت باشد؛

ولی خود واژه عطا همتای واژه برکت، رحمت، کرامت و مانند آن نیست.

درباره قرآن کریم در سوره مبارکه «حجر» و مانند آن چنین آمده است که

إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ

[3] هم با

إِنَّا

 هم با

نَحْنُ

 هم با

نَزَّلْنَا

 که سه بار از خود با جلال و شکوه یاد کرده است

«علی أی حال» این بدون کرامت و بدون عنایت ویژه نیست

إِنَّا أَعْطَیْناکَ

 ما به تو دادیم.

«کوثر» که صیغه مبالغه است

فقط خیر کثیر را در بر می‌گیرد

کثرتی را که ذات اقدس الهی نام می‌برد با کثرتی که افراد دیگر نام می‌برند فرق می‌کند.

اگر ذات اقدس الهی فرمود کثیر است تا دامنه قیامت را هم ممکن است شامل بشود. آن کوثری را که خدای سبحان به وجود مبارک پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) داده است یک کوثر مانا و پایا و پایدار است و ماندنی است.

درباره کوثر در حدود دوازده یا سیزده قول بلکه بیشتر هست که بخشی از آنها به کوثرهای دنیا برمی‌گردد، بعضی به آخرت برمی‌گردد، بعضی به جمع بین دنیا و آخرت برمی‌گردد؛

مصادیق فراوانی برای کوثر هست همه آنها حق است و مشمول هست چون کوثر محدود نیست؛

گرچه این فعل، فعل ماضی است لکن به قرینه کوثر بودن، از زمان منسلخ است، سه بُعد را در بر می‌گیرد، گذشته و حال و آینده را شامل می‌شود زیرا اگر کوثر است و اگر خیر کثیر است مانا و پایا است، چیزی که مانا است و پایا است ادامه او هم اعطا است ادامه او هم إیتا است و گذشته در آن نیست.

بنابراین یک خیر کثیر دامنه‌داری که گذشته و حال و آینده را هم در برمی‌گیرد، این طور نیست که ما دادیم و منقطع شد، چون کوثر دائمی است نعمت دائمی است، إنعام دائمی است و منعمی که «دائم الفضل» است با إنعام دائمی نعمت مستمر را عطا می‌کند

إِنَّا أَعْطَیْنا

 «إنا نعطی» و این چنین خواهد بود. پس نعمتی باید باشد که خیر کثیر است و مانا است و باقی است. شاهدش هم ذیل سوره مبارکه است که بعد تبیین می‌شود.

در برابر هر نعمتی باید شکر کرد و بهترین شکر خیر شکر نماز است. این نماز که خیر کثیر است بهترین عبادت است عمود دین است مناجات با خداست که «إنَّ الْمُصَلِّی یُنَاجِی رَبَّهُ»[4] وقتی انسان بخواهد با خدا سخن بگوید نماز می‌خواند و بخواهد سخن خدا را بشنود قرآن می‌خواند که آن‌گاه ذات اقدس الهی به زبان او تکلم می‌کند کلام خود را و انسان می‌شود مستمع در یک حال، متکلم در حال دیگر.

در هنگام نماز چگونه در تکبیرة الإحرام دست‌ها را بلند کند به کدام سمت کند تا کجا ببرد در روایات آمده است که

فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ

؛ یعنی این دست‌ها را هنگام «تکبیرة الإحرام» تا محاذی گوش قرار بدهد. [5]

نحر کردن هم به این معنا است

نه سخن از نحر شتر باشد؛ چون اگر در مکه نازل شد جریان حج و عمره و إحرام مصطلح فقهی در مدینه نازل شد در مکه احکام فقهی به آن صورت تبیین نشد؛ البته جزء آثار گذشته‌ها بود حج انجام می‌گرفت جزء سنت خلیل الهی بود و حج می‌کردند کعبه مطاف بود، اما این حج مصطلح فقهی با احکام فراوانی که به همراه دارد این بعدها آمده است.

و دست‌ها را هم هنگام «تکبیرة الإحرام» تا محاذی أُذن ببرید و مانند آن.

مرحوم ابن بابویه قمی

از وجود مبارک امیرالمؤمنین(علیه افضل صلوات المصلین) نقل می‌کند که تفسیر اذان و اقامه را از آن ذات مقدس جویا شدند حضرت جمله به جمله این فقرات اذان و اقامه را تفسیر کردند تا رسید به مسئله «قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ»، به حضرت عرض کردند که «قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ» یعنی چه؟ فرمود: «أَیْ حَانَ وَقْتُ الزِّیَارَةِ»[6] یعنی زمان زیارت بنده نسبت به خالق خود فرا رسیده است

نماز زیارت‌نامه خداست همان طوری که خلفای الهی زیارت‌نامه دارند مخصوصاً زیارت‌نامه‌ای که وجود مبارک امام هادی(صلوات الله علیه) برای عترت طاهرین انشاء کرده است که فرمود این زیارت جامعه را شما در هر مزاری می‌توانید بخوانید و در وصف اهل بیت آمده است:

بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ

 لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ

[7]

عمده آن ذیل است آیه سوم است که با جمله اسمیه و با تأکید که

إِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ

 می‌گوید آن که تو را ملامت کرده است و به قصور و به کوتاهی و به دوری از شهرت، دوری از یک تمدن مانا و پایا، دوری از یک جامعه و اجتماع متّهم کرده است می‌گوید چون تو فرزند پسر نداری بنابراین «منقطع النسل» هستی و نام تو بعد از شما قطع می‌شود و این جمله وجود مبارک پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) که «بِحِفْظِ الْمَرْءِ فِی وُلْدِهِ»[9] هم نشان می‌دهد که انسان به وسیله فرزندانش می‌ماند؛ آنها این را اختصاص می‌دادند به مسئله فرزند ذکور و این سنّت جاهلی بود که در ادبیات اینها ظهور پیدا می‌کرد که:

بَنُونَا بَنُو أَبْنَائِنَا وَ بَنَاتُنَا

 بَنُوهُنَّ أَبْنَاءُ الرِّجَالِ الْأَبَاعِدِ[10]

یعنی فرزندان ما آنهایی هستند که نوه پسران ما باشند فرزندان پسران ما باشند فرزندان دختران ما فرزندان رجال دوردست هستند «بَنُونَا» فرزندان ما «بَنُو أَبنَائِنَا»؛ اما «وَ بَنَاتُنَا» دختران ما «بَنُوهُنَّ أَبْنَاءُ الرِّجَالِ الْأَبَاعِدِ».

این مطلب را که در جاهلیت بود اسلام خط بطلان کشید و در قرآن کریم و غیر قرآن یعنی روایات اهل بیت(علیهم السلام) آمده است که فرزند پسری فرزند است، فرزند دختری فرزند است

و فرقی بین اینها نیست و آنچه را که می‌تواند نام اجداد را حفظ بکند فرزندان آن شخص‌اند چه از پسر چه از دختر. وقتی در جریان سلسله انبیا ذریه ابراهیم و اسحاق و اینها را که می‌شمرد:

وَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ

 کذا و کذا و کذا تا به موسای کلیم و سایر انبیای ابراهیمی می‌شمرد می‌فرماید:

وَ عیسی

؛[11] عیسی(سلام الله علیه) از سلسله جلیله انبیای ابراهیمی است و به حضرت خلیل ختم می‌شود. آن‌گاه پیروان اهل بیت(علیهم السلام) بر اساس تعلیمی که این ذوات قدسی دادند با مخالفانشان احتجاج می‌کردند که اگر فرزند دختر فرزند نیست و اگر دخترزاده فرزند انسان محسوب نمی‌شود

چطور ذات اقدس الهی در قرآن فرمود یکی از ذراری حضرت خلیل حق حضرت مسیح است؟ با اینکه مسیح از راه مادر فرزند خلیل الهی است و جزء انبیای ابراهیمی است، نه از راه پدر؟ او چون که

إِنَّ مَثَلَ عیسی عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ

[12] او پدری نداشت تا اینکه از راه پدر به خلیل الهی منسوب باشد. وقتی قرآن آمد نژاد را، شناسنامه را، فرزندی و دختری و پسری را تبیین کرده است دیگر بر جاهلیت خط بطلان کشید و فرمود چه دخترزاده چه پسرزاده فرزند انسان هستند.

با میلاد وجود مبارک صدیقه کبری(صلوات الله علیها) که یازده امام از این ذات مقدس به دنیا و جهان عرضه شدند، هر کدام از این ذوات قدسی کوثر است؛ چه اینکه خود فاطمه(سلام الله علیها) کوثر است

آن یازده امام و این مادر یازده امام هر کدامشان کوثر هستند زیرا هر کدامشان مانا و پایا هستند و جهان را این ذوات قدسی دارند اداره می‌کنند و هر جا سخن از قرآن است اینها عِدل قرآن کریم‌اند، اینها مَثیل قرآن‌اند بدیل قرآن‌اند عدیل قرآن‌اند؛ منتها در نظام دنیایی قرآن ثقل اکبر است

آنها که تو را به این فرزند نداشتن منقطع النّسل می‌دانند و پایان یافته تلقی می‌کنند می‌گویند این چراغ در آینده نزدیک خاموش می‌شود و خبری و اثری از او نیست خودشان أبتر هستند و بی‌نتیجه.

الآن شرق و غرب عالم را نام مبارک این یازده امام(صلوات الله علیهم اجمعین) و ذراری اینها فرزندان اینها نوه اینها نتیجه اینها نبیره اینها ندیده اینها دارد اداره می‌کنند.

سخن از کثرت نسل نیست سخن از کثرت یاد است که ما هم

رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ

[14] است هم ذکر تو را محفوظ کردیم هم قرآن به وسیله عترت محفوظ شده است و این کوثر است «إلی یوم القیامة» مانا است.

این یازده امام که هر کدامشان عِدل قرآن کریم‌اند و هر کدام عصر و مصر خود را زنده کردند و کاری کردند که آن اصول «اربعمأة» سامان پذیرفت، بعد از مدتی کتب اربعه تدوین شد، بعد «إلی یوم القیامة» دارد این مآثر و آثار زنده می‌شود و بازگو می‌شود و تدریس می‌شود اینها خیر کثیر هستند. هر کدام از این ائمه خیر کثیر هستند و کوثر هم «جامع الأطراف» بودن این ذوات قدسی است.

بنابراین ذیل آیه تأیید می‌کند که این مربوط به جریان فاطمه زهرا(سلام الله علیها) است که ذات اقدس الهی این بانو را به آن ذات عطا کرده است و از او یازده امام متولد شد که فخر جهان شدند.

چه کوثری از این رساتر که اینها عِدل قرآن کریم‌اند مبین قرآن کریم‌اند مفسّر قرآن کریم‌اند سیره سنّت و سریره اینها نشر مآثر و آثار قرآن کریم است

خدای سبحان ریشه بداندیشان دینی را کَند، آنها را أبتر قرار داد، «منقطع النسل» قرار داد و وجود مبارک حضرت که به حسب ظاهر پسری نداشت آن را کوثر قرار داد «کثیر النسل» قرار داد، یازده امام از دختر پربرکت آن حضرت که او هم حجت بالغه الهی است معصوم است و مصون از گزند سهو و نسیان در عبادات دینی است به وسیله اینها قرار داده است.

امیدواریم ذات اقدس الهی به برکت قرآن و عترت این آیات الهی را این کوثر را «إلی یوم القیامة» برای ما نگه بدارد و توفیق ادراک فضایل و فواضل این کوثر را بیش از این استفاده کنیم و آنچه بداندیش است و در صدد شناعت اسلام است برای همیشه أبتر بماند.

«غفر الله لنا و لکم و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته»